Vijf vragen aan…
De alliantiecoördinator

1. Wie zijn we?

Vewin vertegenwoordigt de tien Nederlandse drinkwaterbedrijven, die ruim 8 miljoen huishoudens en bedrijven continu (24/7) voorzien van kwalitatief goed en veilig drinkwater. Iedereen vindt dat vanzelfsprekend, maar om dat zo te houden, moeten alle drinkwaterbedrijven hard werken om de groeiende bevolking en economie blijvend te kunnen voorzien van drinkwater.

De Unie van Waterschappen is de vertegenwoordiger van de 21 waterschappen die Nederland telt. Deze waterschappen zijn verantwoordelijk voor het beheer van waterkeringen, het regionale waterbeheer en het zuiveren van afvalwater. Zo werken zij elke dag aan sterke dijken, maar ook aan schoon en voldoende water. Hiermee zijn de waterschappen een drijvende kracht achter een veilig en schoon Nederland.

De taken van de drinkwaterbedrijven en de waterschappen komen bij elkaar als het gaat om schoon (drink)water. De tien drinkwaterbedrijven zijn verantwoordelijk voor de productie van drinkwater binnen hun productielocaties, waarbij ze gebruik maken van diverse drinkwaterbronnen; grond- en oppervlaktewater. Na gebruik door huishoudens en bedrijven zijn de 21 waterschappen verantwoordelijk voor zuivering in hun rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s). Ook zorgen zij voor schoon oppervlaktewater, waaruit 40% van het drinkwater in Nederland geproduceerd wordt.

Samen vertegenwoordigen Vewin en de Unie van Waterschappen dus de watersector in Nederland; het verzekeren van toegang tot water en sanitair vormt daarmee de kern van hun werkzaamheden. Daarom zijn zij gezamenlijk de alliantiecoördinator voor SDG 6: schoon water en sanitair.

2. Waar staan we?

Drinkwaterbedrijven en waterschappen werken hard aan het verbeteren van de waterkwaliteit en (drink)waterbeschikbaarheid. Zo zorgen zij ervoor dat toegang tot schoon en voldoende drinkwater voor iedereen in Nederland vanzelfsprekend blijft. Hierbij lopen ze tegen twee grote uitdagingen aan: verslechterende waterkwaliteit en onvoldoende waterbeschikbaarheid. Vraag en aanbod zijn uit balans en het watersysteem staat onder druk.

Zowel het grondwater als het oppervlaktewater in Nederland, de primaire drinkwaterbronnen, worden bedreigd door vervuiling vanuit de landbouw, industrie en huishoudens. Meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen zorgen ervoor dat de ecologische kwaliteit van het water verslechtert. Een andere vervuilingsbron zijn medicijnresten die door een vergrijzende bevolking ook steeds vaker in het grond- en oppervlaktewater terechtkomen.

Alhoewel het vanzelfsprekend lijkt dat overal in Nederland 24/7 kwalitatief hoogwaardig drinkwater geleverd wordt, is er vanwege groei van de bevolking en economie steeds meer drinkwater nodig. Door toenemende grillige weersextremen en hoge temperaturen stijgt de drinkwatervraag in Nederland verder, maar als gevolg van droogte neemt de waterbeschikbaarheid in het voorjaar en de zomer juist af.

3. Waar willen we heen? 

De Kaderrichtlijn Water (KRW) is een Europese richtlijn over de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater. Al het water moet in 2027 een goed leefgebied zijn voor de planten en dieren die er thuishoren. Ook moet er redelijk eenvoudig drinkwater van te maken zijn. Voor de watersector is belangrijk dat uitstoot van stoffen naar bodem en water zo snel mogelijk wordt verminderd of gestopt en dat de KRW doelen tijdig worden gehaald.

De herziening van de Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater omvat een pakket aan maatregelen dat moet leiden tot betere bescherming van de waterkwaliteit en de volksgezondheid. Waterschappen bekijken momenteel hoe ze aan de verplichtingen onder deze Richtlijn kunnen voldoen. In ieder geval zal bij zo’n 100 RWZI’s in Nederland het bouwen van een vierde zuiveringstrap, onder andere voor het zuiveren van medicijnresten, noodzakelijk zijn.

De drinkwaterbedrijven hebben meer productiecapaciteit nodig om aan de groeiende drinkwatervraag te kunnen voldoen en om in droge, hete zomers genoeg reserves te hebben om pieken in drinkwatergebruik op te vangen. Doel is om deze extra productiecapaciteit voor drinkwater te kunnen realiseren en bestuurlijk blijvend het gesprek hierover te faciliteren. Voor waterschappen is vasthouden van genoeg (regen)water in zomers een grotere opgave.

4. Hoe komen we daar? 

Drinkwaterbedrijven en waterschappen dragen bij aan het behalen van de KRW doelen door het monitoren van de waterkwaliteit om de problematiek helder in beeld te krijgen en onderzoek om geschikte maatregelen te kunnen bepalen. Ze vragen aandacht bij (andere) overheden en de politiek voor de noodzaak om de waterkwaliteit te verbeteren. Hierbij stellen ze ook maatregelen voor. Op nationaal en regionaal/lokaal niveau werken ze samen met verschillende partijen, zoals de Rijksoverheid, industrie en landbouw, om waterkwaliteitsdoelen te bepalen en benodigde acties af te spreken om de emissies van verschillende stoffen te stoppen.

Lozingen van fosfaat en stikstof moeten vanwege de Richtlijn Stedelijk Afvalwater overal worden teruggebracht. Ook zal op de meeste RWZI’s een aanvullende zuivering moeten worden gerealiseerd. Met deze aanvullende zuivering moeten microverontreinigingen, waaronder medicijnresten, maar ook andere (zeer) zorgwekkende stoffen beter worden gezuiverd. Dit zal tot forse investeringen en extra zuiveringskosten leiden voor de waterschappen, bovenop de opgave die er al ligt vanwege het feit dat er steeds meer en steeds complexer vervuild afvalwater gezuiverd moet worden.

Alle tien drinkwaterbedrijven moeten voor 2030 hun productiecapaciteit uitbreiden. Het is echter helemaal niet zeker dat dit lukt, ook omdat er steeds meer juridische en bestuurlijke belemmeringen zijn bij de vergunningverlening. Mede daarom is het Actieprogramma Beschikbaarheid Drinkwaterbronnen 2023-2030 opgesteld. Dit programma beschrijft welke acties er op regionaal en landelijk niveau nodig zijn om voor de periode tot 2030 de beschikbaarheid en benutbaarheid van de bronnen voor en de productiecapaciteit van de openbare drinkwatervoorziening te kunnen blijven waarborgen.

5. Hoe is de voortgang?

De waterkwaliteit in Nederland is de afgelopen jaren niet verbeterd, ondanks grote stappen die er – onder meer door drinkwaterbedrijven en waterschappen – zijn gezet. De kans is klein dat de doelen uit de KRW uiterlijk in 2027 bereikt worden. Ook worden de zuiveringsinspanningen om drinkwater te maken steeds groter, terwijl de KRW juist een verlaging van deze inspanning als doel heeft. Pas wanneer er minder schadelijke stoffen in het oppervlaktewater terecht komen, kan de waterkwaliteit echt verbeteren; ‘wat er niet in komt, hoeft er ook niet uit’.

Hoe schoner het effluent vanuit de RWZI’s, hoe beter dat ook is voor de drinkwaterbronnen. Op meer en meer RWZI’s zuiveren waterschappen tegenwoordig medicijnresten uit het water. Daarnaast participeren de Unie van Waterschappen en Vewin binnen de landelijke ketenaanpak Medicijnresten, in de themagroep Afval en Zuivering en Ketenbreed. Hierbinnen wordt onder meer gewerkt aan een afwegingskader centraal-decentraal zuiveren. Ook drinkwaterbedrijven investeren aanzienlijk in extra zuiveren door groeiende druk op kwaliteit van drinkwaterbronnen.

Zonder snelle actie ontstaan in steeds meer regio’s knelpunten en zal de maatschappelijke schade groot zijn; geen drinkwater in nieuwe woningen, geen drinkwater voor bedrijven die zich willen vestigen. Het succes van het Actieprogramma Beschikbaarheid Drinkwaterbronnen 2023-2030 hangt af van de gezamenlijke inzet van alle betrokken partijen. Ook waterschappen (en gemeentes) hebben zich aan de doelen van het Actieprogramma verbonden. Vewin en de drinkwaterbedrijven hebben hun eigen Uitvoeringsplan om hun acties te kunnen uitvoeren.