“Zuidelijke ecosystemen en gemeenschappen worden in feite geplunderd om de aanhoudende groei in het noorden te ondersteunen.” Vlijmscherp, pijnlijk en inspirerend; professor Jason Hickel raakte alle randen in zijn dialoog met beleidsmakers, bestuurders en andere geïnteresseerden uit het netwerk van SDG Nederland. 

Hoe kan het dat volgens groeicijfers het al jarenlang goed gaat met de economie in Nederland, maar er tegelijkertijd meer mensen geen voedsel of huisvesting kunnen betalen? We moeten ons focussen op wat belangrijk is voor het menselijk welzijn, niet op groei en winst. 2023 is een sleuteljaar voor de SDG’s. We zijn met nog zeven jaar te gaan precies halverwege de deadline en lopen op veel doelen achter. 

Dit is een moment om onszelf de vraag stellen ‘is het genoeg’? Of moeten we radicalere ideeën een kans geven? Een economie waarin krimp geen falen maar een doel is, is zo’n radicaal idee. De ‘Degrowth-dialoog’ was een initiatief van SDG Nederland en Commons Network en vond woensdag 8 maart plaats in Den Haag.  

De grenzen aan groei

Al meer dan 50 jaar praten we over grenzen aan groei, zoals die voor het eerst door de Club van Rome werden geschetst in 1972. Jason Hickel is van mening dat onze huidige economie tegen de grenzen van onze planeet aanloopt. Toch meten we in 2023 onze welvaart nog steeds aan de hand van een groeiend BNP. 

Volgens de economisch antropoloog kunnen we klimaat- en financiële crises in de toekomst afwenden als we andere keuzes maken. Maar dan moeten we die fundamentele verandering wel gaan maken en snel ook. Een post-groei economie: is dat een utopie of een reële stip op de horizon? Wat zijn de risico’s voor de economie en de Nederlandse samenleving als we dit doen? En wat zijn de risico’s als we dat niet doen? 

Keiharde cijfers

“Wist je dat we wereldwijd voldoende verdienen om extreme armoede zeventig keer de wereld uit te helpen? Of dat er jaarlijks in het Zuiden zo’n 188 miljoen jaar aan werkuren voor het Noorden wordt verricht? Dat zijn voldoende werkuren om wereldwijd alle personeelstekorten in de zorg en in het onderwijs op te lossen én om voldoende voedsel voor de lokale bevolking te produceren.” 

De cijfers van Hickel zijn keihard. Het achterliggende probleem ook: de groei van het globale Noorden wordt al jaren gedragen door arbeid, bouwstoffen en energie van het Zuiden. Het moet dus anders. Vooral eerlijker. “Dit is geen kleinigheid. Ons onderzoek toont aan dat groei in het Noorden volledig afhankelijk is van deze imperialistische toe-eigening”, vertelt Hickel. “Alleen door het leven uit de Zuidelijke ecosystemen en gemeenschappen te zuigen kunnen wij onze onnatuurlijke groei in stand houden.”

Het betoog van Hickel hinkt op twee benen: een eerlijke wereldeconomie waarin iedereen genoeg heeft. En het minstens even pittige besef dat ons huidige economische systeem ons langzaam naar de afgrond duwt. Biodiversiteitscrisis, klimaatverandering of voedselschaarste: kies je crisis, allemaal zijn ze een slachtoffer van de markt. “En als we zo doorgaan met het oprekken van de grenzen wat onze aarde aankan dan zijn de gevolgen niet te overzien. En die gevolgen zijn op lange termijn veel ingrijpender dan streven naar ontgroei.” 

Nederlandse groeimentaliteit en dialoog

Ga je met Nederlandse beleidsmakers over krimp in gesprek dan komen er ook pijnpunten op tafel. Voor een handelsland als het onze zet Hickel een ongekend zware uitdaging neer. “Degrowth, is almost too difficult to handle for goverments” stelt een deelnemer. Die zorg blijft hangen, maar het staat de dialoog nauwelijks in de weg. Deze groep kwam niet samen om Degrowth te ridiculiseren, maar om van elkaar te leren.

Er worden ideeën aangedragen. D: “We hebben een groeimentaliteit, waarbij we de verborgen kosten voor de planeet en mensen elders niet meetellen. Moeten we niet naar een systeem met ‘echte prijzen’? JH: “Het maakt niet uit welke route je neemt, als je de kern van het probleem maar aanpakt: de manier waarop bedrijven gedwongen worden te groeien.

De verdieping gezocht. D: “Welke rol zie je voor de financiële sector als we dit ‘pad van ontgroeien’ zouden volgen?” JH: “Het is de financiële sector die bepaalt wie mag produceren. Een suggestie: de financiële sector zou meer democratische verantwoording kunnen nemen om de financiering in bepaalde richtingen te sturen. Dat gebeurt ook in tijden van crisis, zoals oorlog of recessies.”

En vragen gesteld. D: “Heb je enig inzicht in hoe het Zuiden kijkt naar deze post-groeidiscussie in het Noorden? JH: “Zeker. Deze ideeën zijn juist gebaseerd op werk uit het Globale Zuiden”

Groene groei of ontgroeien?

De vraag blijft: is ontgroeien de beste (en de enige) methode om een eerlijke en betere wereld te creëren en daarbij alle groene en sociale crises af te wenden? Of moeten we meer vertrouwen in het menselijk vernuft en aanpassingsvermogen hebben? De knapste koppen van onze tijd werken aan de wereldproblemen en wie weet hoever de (duurzame) wetenschap over 20 jaar is. Hickel zegt dat zelfs de meest optimistische rekenmodellen laten zien dat meer innovatie en efficiëntie niet voldoende zijn:  “Ja, we hebben innovatie nodig, maar dat alleen is niet genoeg. De eeuwig groeiende economie is een te grote bron van problemen. Willen we gokken met onze toekomst? Of pakken we nu de stier bij de hoorns?”