Op 25 september vieren we dat de SDG’s acht jaar bestaan. We zijn dit jaar precies halverwege de SDG-agenda, schrijft Sandra Pellegrom in haar nieuwste column. “Helaas is de stemming allesbehalve feestelijk.”
Sandra Pellegrom is Nederlands Nationale SDG-Coördinator, vier keer per jaar schrijft ze een column voor SDG Nederland.
Jaar op jaar rapporteert António Guterres (secretaris-generaal van de Verenigde Naties) dat we onvoldoende op weg zijn om de doelen te halen. De eerste jaren na 2015 maakte hij zich vooral zorgen over het gebrek aan voortgang op klimaat, stijgend materialenverbruik en toenemende ongelijkheid. Met de opeenvolgende crises van de afgelopen jaren is er nu soms zelfs sprake van achteruitgang op doelen zoals armoedebestrijding, toegang tot energie en voedselzekerheid. Hoewel de achteruitgang overal voelbaar is, zijn met name de armste en kwetsbaarste mensen en landen daarvan de dupe.
Slechts 12% van de indicatoren voor het halen van de SDG’s wereldwijd laten een positieve ontwikkeling zien (bron: The Sustainable Development Goals Report 2023). Het overgrote deel van de doelen gaan we op deze manier niet halen, terwijl het steeds duidelijker wordt hoe belangrijk ze zijn. Wereldwijde samenwerking, mensenrechten en solidariteit staan onder druk, klimaatverandering en andere planetaire grenzen worden steeds zichtbaarder. Doorpakken op de SDG’s is ons beste kompas om het tij te keren, maar we slagen er maar niet in om onze ambitie om te zetten in verandering op schaal. Wat is hier aan de hand?
Imagine
Als Nationale SDG-Coördinator vertel ik vaak hoe ik zelf gegrepen werd door de kracht van de SDG’s. Acht jaar geleden, in 2015 was ik betrokken bij de voorbereiding van de Nederlandse deelname aan de eerste grote SDG-top van de VN, waarop de 17 doelen door wereldleiders waaronder Koning Willem-Alexander zouden worden aangenomen. Enkele dagen voor de top liep ik met mijn collega’s van de Nederlandse missie in New York door het VN-gebouw. We kregen een rondleiding om te kijken hoe we onze Nederlandse hoogwaardigheidsbekleders door de verschillende beveiligde zones konden loodsen. Op een gegeven moment liepen we het balkon op van de grote, statige zaal waar normaal alle lidstaten bij elkaar komen. De zaal was op dat moment leeg, maar op het podium was een klein groepje musici aan het repeteren. Nieuwsgierig bleven we staan en hoorden hoe de zangeres begon te zingen. Het bleek Shakira en zij vertolkte een prachtige versie van het nummer ‘Imagine’ van John Lennon. Kippenvel, zo indrukwekkend was het om dat nummer in die zaal te horen. Onze begeleider legde uit dat Shakira dit zou zingen als verrassing bij de opening van de SDG-top. Op dat moment realiseerde ik me hoe bijzonder het aannemen van de SDG’s eigenlijk was. 193 wereldleiders zouden zich committeren aan deze ambitieuze, mondiale agenda voor een betere toekomst. Een gedeelde visie van een wereld waarin iedereen een waardig leven in goede kwaliteit kan hebben, binnen de planetaire grenzen; waarin we voor elkaar en voor toekomstige generaties voldoende overlaten. Imagine…!
Ook nu, acht jaar later, staat de tekst van de SDG’s en de verklaring waarmee ze werden aangenomen nog steeds als een huis. Maar het grote enthousiasme en de hoop die de SDG’s wereldwijd hebben geïnspireerd, beginnen de laatste jaren plaats te maken voor frustratie.
Seven year itch
Hoewel ik zelf nooit getrouwd ben, lijkt me dat we met de SDG’s in een soort ‘seven-year-itch’ terecht zijn gekomen, zoals je dat over huwelijken wel eens hoort: het geloof en het enthousiasme van de eerste jaren zijn een beetje bekoeld, en we lopen aan tegen de weerbarstige praktijk. Het begint wat te schuren als we nadenken over wat er nodig is om de SDG’s daadwerkelijk te behalen. Het in balans brengen van economie met menselijk welzijn en planetaire gezondheid is geen makkelijke opdracht die met een paar tweaks zo is gepiept, en vraagt lastige keuzes. We zijn het niet over alles meer eens. Om het huwelijk in stand te houden zullen we een tandje dieper moeten gaan.
Het nieuwe vierjaarlijkse VN-rapport van onafhankelijke wetenschappers, het Global Sustainable Development Report 2023 (GSDR), laat dit goed zien. Het benadrukt het transformatieve karakter van de SDG’s. ‘Business-as-usual’ is niet meer toereikend: sommige doelen zullen we dan behalen, maar andere niet, omdat bepaalde doelen elkaar in tegenwerken in de huidige systemen. Ook het verduurzamen van onze bestaande modellen – bijvoorbeeld het energiesysteem overschakelen op hernieuwbare bronnen – brengt ons onvoldoende verder. Om alle SDG’s te kunnen halen is het nodig transformaties in te zetten naar nieuwe economische en maatschappelijke modellen die planetaire grenzen, inclusie en rechtvaardigheid voorop stellen.
Zoals transitiedenkers laten zien, gaan transitieprocessen gepaard met onzekerheden, verwarring, ongemak, discussie en weerstand. De wetenschappers van het GSDR raden overheden van landen dan ook aan om transitiepaden goed uit te werken en te plannen hoe met deze obstakels kan worden omgegaan. In de Nationale SDG-rapportage van dit jaar beschrijven we een aantal van de hobbels die we moeten nemen om de grote transities in Nederland te versnellen. Tegelijkertijd laat de rapportage ook zien dat er veel verandert, zeker in de manier waarop lastige keuzes geagendeerd en bespreekbaar worden. Er is dus ook goed nieuws.
Een zomer vol records
Deze zomer werden niet alleen veel records gebroken wat betreft klimaatrampen en extreme uitwassen van ongelijkheid. Er was ook een record aantal baanbrekende initiatieven voor duurzaamheid die successen boekten: de jongeren in Montana die hun rechtszaak over klimaatbeleid wonnen, de bevolking van Ecuador die in meerderheid geen olieboringen wil in een deel van de Amazone, het VN Kinderrechtenverdrag dat nu klimaatverandering als een vorm van structureel geweld tegen kinderen benoemt en op 4 september kwam de VN met het eerste concept van een mondiaal verdrag tegen plastic. Eerder dit jaar vroegen de VN-lidstaten een advies van het Internationale Hof van Justitie over de plichten van landen aangaande klimaatverandering, aangespoord door jongeren uit de hele wereld (waaronder de Nederlandse VN-Jongerenvertegenwoordigers). Er loopt nog aantal zaken aangespannen bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens over het recht op een gezond klimaat. Bij de aankomende verkiezingen in Nederland lijkt aandacht voor het betrekken van mensen, coherentie van beleid en de belangen van toekomstige generaties (langetermijndenken) aanzienlijk toe te nemen. Een mooi voorbeeld hoe dat kan is Wales, dat niet alleen een lange-termijn toekomstvisie heeft maar ook een Commissaris voor Toekomstige Generaties om te zorgen dat alle beleid aan die visie bijdraagt.
Stilstaan is geen optie
Vandaag en morgen is er weer een SDG-top bij de VN in New York. Wereldleiders wacht een lastige taak om – zonder hulp van Shakira – hoop te laten herleven en elkaar de hand te reiken op zoek naar manieren om de doelen weer ‘on track’ kunnen brengen. Betere toegang voor ontwikkelingslanden tot SDG-financiering is één van de grote thema’s die op de agenda staan.
Wat mij hoop geeft, is dat de discussie niet gaat over het wat maar over het hoe. Het belang van de SDG-agenda staat buiten kijf en de urgentie wordt steeds breder gedeeld, of we dat nu duurzaamheid, brede welvaart of welzijnseconomie noemen. Nu gaat het erom met elkaar die stappen te nemen die ‘game changers’ kunnen zijn om de omslag te maken.
Net als bij het verdiepen van een huwelijk gaat het daarbij ook om goed luisteren naar elkaar, samen uitvinden waar we heen willen, welke aspiraties we hebben en hoe we die aan elkaar kunnen verbinden. Stilstaan is geen optie, want dan breekt het huwelijk en staan we met lege handen. Om uit de seven-year-itch te komen moeten we elkaar diep in de ogen kijken en door ongemakkelijke gesprekken heen tot verdieping komen. Daarmee leggen we een stevige basis om komende jaren verder door te pakken. When the going gets tough, the tough get going.